Mikrobiom jamy ustnej to bogaty ekosystem, składający się m.in. z mikroorganizmów pełniących rolę “strażników zdrowia i czystości”. Należą do nich pożyteczne bakterie (protekcyjne), które nie tylko chronią przed groźnymi patogenami, ale także pomagają w przetwarzaniu jedzenia i stymulują odpowiedź immunologiczną.
Wyobraź sobie, że mikrobiom jest jak ekipa sprzątająca, która codziennie dba o “porządek” w domu (jamie ustnej), zapewnia jego świeżość i chroni przed ewentualnym “bałaganem” – zapobiega próchnicy, zabezpiecza dziąsła przed infekcjami oraz utrzymuje świeży oddech.
Z “kogo” składa się i jak działa “ekipa sprzątająca” mikrobiomu?
Głównym celem działania mikrobiomu jest ochrona zębów, dziąseł i przyzębia przed groźnymi “intruzami” związanymi z zapaleniem dziąseł oraz jego bardziej zaawansowaną formą – parodontozą.
Przedstawiamy “MIKROteam” od zadań specjalnych
Ochrona: strażnicy – pożyteczne bakterie, takie jak streptococcus sanguinis i streptococcus gordonii – zapobiegają osiedlaniu się szkodliwych mikroorganizmów, które mogłyby zaatakować dziąsła i wywołać stan zapalny.
Usuwanie resztek: czyściciele – bakterie uczestniczące w metabolizmie – pomagają rozkładać resztki jedzenia, zapobiegając tworzeniu się płytki nazębnej, która jest głównym winowajcą zapalenia dziąseł i paradontozy.
Kontrola stanu technicznego: inspektorzy – komórki układu odpornościowego wspierane przez mikrobiom – regularnie sprawdzają stan zdrowia dziąseł, stymulując odpowiedź immunologiczną w przypadku wykrycia zagrożeń.
Neutralizacja zagrożeń: specjaliści ds. dezynfekcji – mikroorganizmy produkujące substancje antybakteryjne – wytwarzają naturalne antybiotyki, które eliminują patogeny odpowiedzialne za zapalenie dziąseł i paradontozę.
Jakie mikroorganizmy tworzą mikrobiotę jamy ustnej i ?
Jama ustna jest “domem” dla ogromnej różnorodności bakterii, obejmującej zarówno protekcyjne (pożyteczne), jak i patogenne (szkodliwe) mikroorganizmy, które współistnieją w złożonym ekosystemie.
Homeostaza zdrowotna to zdolność organizmu do utrzymywania stabilności wewnętrznych warunków środowiska, co jest kluczowe dla jego prawidłowego funkcjonowania i zdrowia. Zachowanie homeostazy w jamie ustnej zależy od równowagi między mikroorganizmami, gdzie korzystne bakterie pomagają w ochronie przed infekcjami, podczas gdy nadmierny wzrost patogenów może prowadzić do chorób, takich jak próchnica i zapalenie dziąseł. Regularna higiena jamy ustnej i zdrowa dieta wspierają tę równowagę, minimalizując ryzyko zaburzeń i wspomagając ogólne zdrowie zębów, dziąseł oraz przyzębia.
“Wrogowie” zdrowej jamy ustnej – czyli mikroorganizmy patogenne w mikrobiocie
Bakterie są najliczniejszymi “mieszkańcami” jamy ustnej i odgrywają kluczową rolę w jej zdrowiu. Oto kilka najważniejszych rodzajów bakterii:
– streptococcus mutans to główny sprawca powstawania próchnicy, przekształcając cukry w kwasy, które uszkadzają szkliwo zębów,
– lactobacillus – bakterie, które również przyczyniają się do rozwoju próchnicy, zwłaszcza w jej bardziej zaawansowanych stadiach,
– porphyromonas gingivalis stanowią rodzaj bakterii silnie związany z chorobami przyzębia, sprzyjają parodontozie.
W ekosystemie mikrobiotycznym jamy ustnej są obecne wirusy. Mogą powodować różne schorzenia, np. wirus opryszczki (herpes simplex virus) jest odpowiedzialny za powstawanie opryszczki wargowej oraz innych form opryszczki jamy ustnej.
Również grzyby stanowią część mikrobiomu jamy ustnej. Najbardziej znanym przedstawicielem jest candida albicans – grzyb, który może powodować kandydozę, czyli infekcje drożdżakowe, szczególnie w przypadku osłabienia układu odpornościowego.
Jamę ustną “zamieszkują” pierwotniaki. Entamoeba gingivalis to pierwotniak może być związany z chorobami przyzębia, chociaż jego rola nie jest jeszcze do końca zbadana naukowo.
Sprzymierzeńcy zdrowych zębów i dziąseł – czyli mikroorganizmy protekcyjne w mikrobiocie
Mikroorganizmy protekcyjne działają jak dobry periodontolog – dentysta prowadzący leczenie przyzębia :).
Należą do nich:
– streptococcus salivarius – jedne z pierwszych mikroorganizmów, które kolonizują jamę ustną noworodków, produkują substancje antybakteryjne, które pomagają w ochronie przed infekcjami,
– streptococcus mitis – stanowią część naturalnej flory bakteryjnej jamy ustnej i pomagają utrzymać równowagę mikrobiologiczną, co jest kluczowe dla zdrowia zębów i dziąseł
– streptococcus sanguinis – ”walczą” z próchnicotwórczym streptococcus mutans, ograniczając jego rozwój, przez co zapobiegają próchnicy i wspiera zdrowy mikrobiom jamy ustnej,
– veillonella parvula – przetwarzają kwasy organiczne produkowane przez inne mikroorganizmy na mniej szkodliwe substancje, co pomaga utrzymać właściwe pH w jamie ustnej i chroni szkliwo zębów przed erozją,
– bifidobacterium spp. – niektóre ich gatunki występują również w jamie ustnej, gdzie produkują kwas mlekowy, który hamuje rozwój szkodliwych bakterii,
– actinomyces naeslundii – odgrywają ważną rolę w rozkładaniu złożonych węglowodanów, a tym samym wspierają zdrowie tkanek dziąsłowych,
– lactobacillus reuteri – znane z właściwości właściwości probiotycznych, mogą ograniczać liczebność patogenów, redukować ryzyko chorób przyzębia i przeciwdziałać parodontozie.
Kiedy w mikrobiomie zabraknie równowagi…
Niekiedy w organizmie dochodzi do tzw. dysbiozy, czyli zaburzenia równowagi mikrobiomu. Może to być spowodowane różnymi czynnikami, takimi jak nieprawidłowe nawyki higieniczne, nadmierna konsumpcja cukru oraz stosowanie antybiotyków, które zakłóciły naturalny balans mikroflory.
Przyczyny dysbiozy leżą także w chorobach przewlekłych (np. cukrzyca) czy zaburzeniach immunologicznych, które to negatywnie wpływają na ogólną odporność organizmu, w tym także na mikrośrodowisko jamy ustnej, powodując stan zapalny dziąseł lub parodontozę.
Za dysbiozę odpowiadają patogenne bakterie, które niszczą przyzębie za pomocą złożonej interakcji między bakteriami a układem odpornościowym gospodarza, co prowadzi do destrukcji tkanek dziąsłowych i utraty kości. Poniżej opisujemy najczęściej występujące mechanizmy.
Adhezja i kolonizacja: bakterie, takie jak porphyromonas gingivalis, przyczepiają się do powierzchni zębów i dziąseł, tworząc biofilm, co jest pierwszym krokiem w procesie infekcji.
Produkty metaboliczne: produkują substancje, takie jak kwasy i amoniak, które bezpośrednio uszkadzają tkanki.
Indukcja odpowiedzi zapalnej: bakterie stymulują komórki gospodarza do wydzielania cytokin prozapalnych (np. IL–1, TNF–α), co przyciąga komórki odpornościowe, które, próbując zwalczyć infekcję, również uszkadzają tkanki.
Destrukcja macierzy zewnątrzkomórkowej: enzymy bakteryjne rozkładają składniki macierzy zewnątrzkomórkowej, takie jak kolagen, prowadząc do utraty integralności tkanek przyzębia.
Toksyny i enzymy: wytwarzają toksyny (np. LPS) i enzymy proteolityczne (np. gingipainy), które degradują białka tkankowe i wywołują silną odpowiedź zapalną.
Unikanie odpowiedzi immunologicznej: patogeny mogą modulować odpowiedź immunologiczną, zmniejszając skuteczność obrony gospodarza.
Wpływ na kości: cytokiny prozapalne stymulują osteoklasty do resorpcji kości, co powoduje utratę kości wokół zębów.
Regularna i kompleksowa higienizacja jamy ustnej pomaga utrzymać równowagę mikrobiomu. Dobrze prowadzona codzienna pielęgnacja zębów, dziąseł i języka zapobiega chorobom oraz wspiera zdrowie jamy ustnej – podobnie jak sprzątanie utrzymuje porządek w domu.
Praktyki higieniczne, które chronią przed zapaleniem dziąseł i parodontozą.
Szczotkowanie zębów = codzienne odkurzanie – usuwa płytkę nazębną, redukuje szkodliwe bakterie, takie jak streptococcus mutans, wspiera równowagę korzystnych bakterii.
Nitkowanie = sprzątanie trudno dostępnych miejsc – likwiduje resztki jedzenia między zębami, chroni przed próchnicą i zapaleniem dziąseł.
Płukanie ust = mycie podłóg: zabija szkodliwe bakterie, odświeża oddech i redukuje płytkę nazębną.
Skrobanie języka = sprzątanie zapomnianych miejsc: usuwa bakterie z języka, wspiera świeży oddech i zdrowy mikrobiom.
Probiotyki i prebiotyki są wykorzystywane w terapii stomatologicznej – wspierają zdrowie mikrobiomu jamy ustnej i profilaktykę chorób przyzębia.
Probiotyki, czyli żywe mikroorganizmy, mogą pomagać w utrzymaniu równowagi bakteryjnej, co przeciwdziała próchnicy i zapaleniu dziąseł. Prebiotyki dostarczają pożywienia dla korzystnych bakterii, wspierając ich rozwój i dominację nad patogennymi. Kombinacja obu może wspomóc zdrowie jamy ustnej poprzez redukcję schorzeń aparatu dziąsłowego i poprawę ogólnej higieny ustnej. Za dostosowanie preparatów do indywidualnych potrzeb Pacjenta, ich inteligentne i bezpieczne wykorzystanie w wieloetapowym procesie, jakim jest leczenie przyzębia, odpowiada specjalista – np. dentysta periodontolog.
Super “team”: dobry periodontolog + zrównoważony mikrobiom
W naszym sopockim gabinecie jesteśmy w pełni świadomi, że równoważony mikrobiom jamy ustnej i doświadczony periodnotolog – taki jak dr Wojciech Krajewski – tworzą niezwykle skuteczny “duet”. Szczególnie w połączeniu z innowacyjnymi metodami medycznymi, do których należy np. laserowe leczenie paradontozy.
Dzięki zrozumieniu jak mikroorganizmy wpływają na stan dziąseł i kości jesteśmy w stanie skuteczniej diagnozować i leczyć schorzenia periodontologiczne oraz inteligentnie przeciwdziałać parodontozie. Poprzez regulację mikrobiomu możliwe jest zmniejszenie ryzyka zapaleń dziąseł oraz chorób przyzębia, co ma istotne znaczenie dla utrzymania ogólnego zdrowia jamy ustnej.
Innowacja w symbiozie z medycyną dla… lepszej homeostazy jamy ustnej Pacjenta
Badania nad mikrobiomem są kluczowe dla postępu medycyny – w tym także periodontologii – ze względu na rolę, jaką mikroorganizmy odgrywają w etiologii chorób przyzębia. Zrozumienie składu oraz funkcji mikrobiomu jamy ustnej pozwala identyfikować czynniki chorobotwórcze, jak również opracowywać skuteczne strategie diagnostyczne i terapeutyczne, które mogą przeciwdziałać postępowi i nawrotom chorób aparatu dziąsłowego. Warto być na bieżąco z tematem badań nad mikrobiotą i korzystać z potencjału medycznych odkryć.
Dr Wojciech Krajewski uważnie śledzi rozwój wszystkich dziedzin stomatologii, regularnie bierze udział w międzynarodowych szkoleniach i prowadzi leczenie periodontologiczne w oparciu o szwedzkie standardy kliniczne.